Historia Parafii

Wieś Załuże leży w powiecie lubaczowskim, gminie Lubaczów, 6 km na płd-wsch od Cieszanowa, 6 km na płd-zach od Lubaczowa. Na płn. leży wieś Nowe Sioło, na płd. –Młodów, na płn-zach. – Dachnów. Środkiem obszaru płynie rzeka Świdnica-prawy dopływ Sołotwy. W jej dolinie leżą zabudowania wsi.
Historia wsi Załuże: Pierwsze ślady działalności człowieka na tym terenie związane są z epoką neolitu a następnie z okresem średniowiecza. Wieś poświadczona źródłowo w 1475 roku. Przed 1482r. była w posiadaniu Mikołaja Mnicha z Wiszniowa, dawnego marszałka dworu i kanclerza księcia płockiego i bełskiego Władysława I, starosty bełskiego i lubaczowskiego. Spadkobiercy tegoż-bracia Janowie Makosieje i Jan Turpin Osiecki nadali osadę (wójtostwo) na uposażenie proboszcza szpitalnego w Lubaczowie. W końcu XV w. Wieś należała do Wierzbickich. Po 1609r. ponownie była beneficjum szpitala lubaczowskiego a następnie biskupów przemyskich obrządku łacińskiego, z których biskup Aleksander Antoni Fredro, między 1724 a 1734r. włączył wieś na stałe do dochodów seminarium duchownego w Przemyślu. Istniejący wtedy folwark dostarczał pieniądze i zboże dla seminarium. Folwark posiadał ładny murowany dom z altanką (dworek). Obok dworku znajdował się sad owocowy i ogród warzywny. Gospodarstwo stanowiły: chlewnia, gdzie chowano ponad 100 świń, obora, w której trzymano krowy, stajnia z kilkoma końmi. Folwark posiadał własną kuźnię. Pracowali w nim miejscowi ludzie. Wg danych „Słownika geograficznego Królestwa Polskiego innych krajów słowiańskich” pod red. Bronisława Chlebowskiego T.XIV Warszawa 1895r., w roku 1890 we wsi było 201 domów, 1030 mieszkańców (635 gr.-kat., 374 rzym.-kat., 43 izrael., 4 innych wyznań, 631 Rus., 428 Pol.). We wsi istniały 2 karczmy i młyn. Załuże było terenem walk podczas I wojny światowej i zmagań polsko-ukraińskich w 1918r. W czasie II wojny światowej ludność wsi została wyniszczona. W czerwcu 1941r. śmierć poniosło 27 mieszkańców przysiółka Czarne z rąk hitlerowców.
Osada Załuże położona w dolinie rzeki Świdnicy posiada zabudowania skupione wzdłuż lokalnej drogi wiejskiej (charakter łańcuchówki) i składa się z kilku części (przysiółków): Mielniki, Moczary, Czarne, Smereczyna, Wygon, Podłęże, Centrum. W Centrum wsi znajdowała się pochodząca z 1700r. drewniana cerkiew grekokatolicka p.w. Opieki Matki Bożej (od 1945r.jako kaplica filialna parafii rzymsko-katolickiej w Lubaczowie, od 1979r. jako kościół parafialny). Cerkiew spłonęła całkowicie wraz z wyposażeniem 28 maja 1984r. Była zaliczana do zabytków II klasy. W narożu placu cerkiewnego zachowała się wzniesiona wraz z cerkwią murowana dzwonnica, obecnie odnowiona. Zaraz po pożarze rozpoczęto starania o budowę nowego kościoła.
Historia parafii Załuże: samodzielna organizacja parochialna obrządku wschodniego została zapoczątkowana prawdopodobnie na początku XVIIw. Przywilej dla cerkwi wydał na nowo w 1640r. ks. Walenty Wągrowski, proboszcz lubaczowski a zatwierdził go tego samego roku ks. Jan Dębski- dziekan katedralny przemyski. Pierwsze prawa dla cerkwi zostały zniszczone przed 1640r., zapewne podczas najazdów tatarskich. Wspomniana data jest najwcześniejszą wzmianką o parochii załuskiej. W końcu XVIIIw. (ok.1796r.) parochia została włączona w obręb okręgu parafialnego w Baszni. Początkowo funkcjonowała jako cooperatura localis z własnym kapłanem (dekanat lubaczowski), ok. 1819r. w randze filii weszła w skład parochii w Dachnowie. Następnie do 1979r. parafia Załuże należała do okręgu parafialnego w Lubaczowie, po czym w 1979r. dokonano erekcji samodzielnej parafii. Pierwszym proboszczem został ks. Bogdan Niedopytalski. Decyzją ówczesnego administratora Archidiecezji Lubaczowskiej ks. bpa Mariana Rechowicza została powołana w 1979r. parafia w Załużu pw. Opieki Matki Bożej. Parafia posiada cmentarz komunalny wpisany w 1994r. decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków do rejestru zabytków województwa przemyskiego. Na starej, wschodniej części cmentarz zachowało się ponad 200 zabytkowych nagrobków z XIX i I połowy XX w. Dominują kamienne krzyże, tzw. bruśnienskie. Najstarszy nagrobek pochodzi z połowy XIXw.
We wsi Załuże funkcjonuje obecnie sześcioklasowa szkoła podstawowa. Budynek obecnej szkoły powstał w 1938r., odnowiony po pożarze w 1953r. Wcześniej w obecny centrum wsi istniała szkoła wybudowana pod koniec XIXw. Był to drewniany budynek o jednej dużej izbie lekcyjnej- tzw. szkoła jedno-klasowa, w której nauczanie odbywało się w klasach łączonych I+ II i III +IV. W budynku szkoły mieściło się także mieszkanie dla nauczyciela składające się z dwóch pokoi i kuchni.